استهلال

همه ساله با فرارسیدن ماه مبارک رمضان، مؤمنین برای تشخیص روز اول و همینطور تشخیص آخرین روز این ماه در جستجوی هلال ماه هستند، زیرا در حدیث است که «با رؤیت هلال روزه بگیرید و با رؤیت هلال (ماه بعد) روزه را تمام کنید»(1) بر اساس این حدیث بر مؤمنین، واجب کفایی است که دنبال رؤیت هلال ماه بروند و ... البته در نحوه تعیین شب اول و آخرین شب ماه رمضان اختلاف نظر در جهان اسلام وجود دارد. به عنوان مثال بعضی کشورها مثل لیبی، لحظه مقارنه را معیار قرار می دهند که البته در این حالت مردم هیچ نقشی در تشخیص شب اول ماه رمضان ندارند (در حقیقت، سنت نبوی محقق نمی‌شود) ولی واقعیت این است که نباید به سادگی از این مسئله عبور کرد! عمق معنی تا کجاست؟
        انسان از بدو خلقت، با آسمان‌ها و زمین و ماه و خورشید، سر و کار داشته است، ولی کم هستند افرادی که درباره آن تفکّر و تعقّل می کنند. با اینکه انسان از لحاظ ساختار فیزیکی بسیار پیچیده است بحث دیگری نیز در مورد انسان، بنام روح در میان است.  « از روح خود در انسان دمیدم»(2) خداوند در رابطه با روح در قرآن می‌فرماید:
        از تو ای پیغمبر درباره روح می‌پرسند، بگو روح از امر پروردگار است و (دراین باره) علم چندانی به شما عطا نکردیم!(3)
ملاحظه می‌شود که با وجود روح، پیچیدگی و عظمت انسان بسیار بسیار زیاد می‌شود. اما مسئله مهم‌تر این است که در قرآن آیه بسیار مهمی وجود دارد که می‌فرماید: خلقت آسمان‌ها و زمین از خلقت انسان، بزرگتر است.(4)
        و نیز فرموده است: خلقت آسمانها و زمین، بزرگتر از خلقت انسان است!. ما چه مقدار به این بزرگی اندیشیده‌ایم؟ یا اصولاً در پی آن رفته ایم که کشف کنیم؟ ما افتخار داریم که مسلمانان صدر اسلام، پایه‌گذاران دانش نجوم بوده اند. هم اکنون صدها اسم ستاره و سیاره که توسط دانشمندان مسلمان نامگذاری شده‌اند، عیناً در مراجع غربی به همین نام، نامیده می شوند.
        چه مقدار به این آیه توجه شده است؟ چه اندازه حق این آیه ادا شده است؟ شاید اگر خسوف و کسوفی بشود، لحظه‌ای درباره آسمان‌ها و زمین فکر کنیم یا نماز آیات بخوانیم. تنها در این سه مورد (استهلال، خسوف و کسوف) است که قدری در رابطه با جهان بی نهایت بزرگ اندیشیده‌ایم. در آیات  190 و 191 سوره آل عمران آمده است: « به درستی که در خلقت آسمان‌ها و زمین و اختلاف شب و روز، نشانه هایی برای صاحبان فکر و اندیشه است».
         سرعت ماه به دور زمین، ماه و زمین به دور خورشید(30 کیلومتر بر ثانیه)، همه منظومه شمسی به دور کهکشان راه شیری(216 کیلومتر بر ثانیه) و کهکشان راه شیری با سرعت سرسام‌آور در مسیر خود و ... .

در ادامه این آیات می فرماید« سبحانک و قنا عذاب النار» ...... یعنی وقتی جهان بی نهایت بزرگ را مطالعه می کنی، پِی می بری که مدیر و مدبّری وجود دارد، خدایی هست، معادی هست و حساب و کتابی هست، باید خدا را در کانون زندگی و محاسبات روزانه خود به حساب بیاوریم.
        پس، استهلال(دنبال هلال ماه رفتن) اگرچه عبادت است ولی انسان را به مسیری رهنمون می سازد که وقتی نگاه می کند می بیند که چه اندازه در مسیر تکامل، پیش رفته و با چه عظمت ها و عجایبی در خلقت، آشنا شده است، تازه می فهمد که خدا حق است، باید در مسیر راه او بود و به دستورات او عمل نمود.
        قبل از این که به وضعیت هلال ماه برای تشخیص شب اول ماه مبارک رمضان اشاره شود، به تعاریف زیر توجه بفرمایید:
مقارنه: لحظه مقارنه یا قَران: لحظه‌ای است که ماه و زمین و خورشید در یک راستا قرار گیرند. لحظه مقارنه از اصلی‌ترین ضوابط پیش‌بینی رؤیت هلال ماه است که تنها پس از گذشتن از وقت قران امکان رؤیت هلال ماه نو فراهم است.

1.    سن ماه: مدت زمانی که از لحظه مقارنه گذشته است.

2.    مکث ماه: فاصله زمانی بین غروب خورشید تا غروب ماهتعاریف فوق، وضعیت هلال شب اول
ماه رمضان به شرح زیر است:

3.    ارتفاع ماه: فاصله زاویه‌ای ماه و خط افق در لحظه غروب خورشید از دید ناظر زمینی   با توجه به

نتیجه:
        از آنجا که در غروب روز یکشنبه 29 ماه شعبان، مصادف با روز 10 شهریور، ارتفاع و سایر مشخصه های ماه در کشور ایران، اجازه رؤیت آن را نمی دهد لذا ماه شعبان 30 روزه بوده بدین معنی که غروب روز دوشنبه 30 ماه شعبان مصادف با روز 11 شهریور، ماه رؤیت می‌شود و لذا سه‌شنبه دوازدهم شهریور، اول ماه مبارک رمضان است. ولی این امکان ضعیف وجود دارد که روز دوشنبه یوم الشّک اعلام شود. 
ـ ـ ـ ـ ‌ـ‌ ـ ‌ـ‌ ـ ‌ـ‌ ـ ـ ـ

1.    وهبة الرحیلی ـ  الفقه الاسلامی و ادلته ج 2، ص 598 – صوموا لرؤیته و افطروا لرؤیه

2.    و نَفَختُ فیه مِن روحی (آیه 22 سوره 15)

3.    وَ یَسئَلونَکَ عَنِ الرّوح، قُل الرّوحُ مِن اَمرِ رَبّی وَ ما اوتیتُم مِنَ العلم الّا قَلیلاً

4.    سوره غافر (مؤمن)، آیه 57